Spis treści
Pot – jedna wydzielin produkowanych przez ludzki organizm – ma swoje źródło w gruczołach potowych. Czym właściwie są gruczoły potowe i jaką pełnią funkcję w organizmie? Czy ich istnienie jest rzeczywiście niezbędne? Jaką rolę w naszym funkcjonowaniu odgrywa pot i czy hamowanie jego wydzielania jest dobre dla zdrowia? Na te wszystkie pytania odpowiadamy w naszym artykule.
Gruczoły potowe (łac. glandulae sudoriferae) to struktury w skórze człowieka, które przystosowane są do produkcji i wydzielania potu. Każdy z nas posiada od 1,5 do 5 milionów gruczołów potowych rozmieszczonych na całym ciele. Przydatki te przechodzą przez wszystkie warstwy skóry, a ich głównym zadaniem jest termoregulacja i odprowadzanie nadmiaru ciepła z organizmu. Wydzielanie potu jest niezbędnym procesem, zapobiegającym przegrzaniu ciała.
Ze względu na rodzaj produkowanej wydzieliny wyróżnić można gruczoły ekrynowe oraz gruczoły apokrynowe.
Gruczoły ekrynowe rozmieszczone są w obrębie całego ciała: na skórze głowy, kończyn i tułowia. Najwięcej struktur tego typu znajduje się jednak w okolicach stóp i dłoni. To aż 620 gruczołów na jeden cm2. Jednocześnie to jedyne wytwory skóry, które znajdują się właśnie w tych lokalizacjach. Poza przydatkami ekrynowyminie ma tam ani włosów, ani gruczołów łojowych. Jedyne miejsca, w których natomiast nie występują, to wargi oraz narządy płciowe.
Zadaniem gruczołów ekrynowych jest produkcja potu, który umożliwia regulację temperatury ciała. Pot ten jest bezbarwny, bezwonny i w 99% składa się z wody. Pozostały 1% to takie substancje jak chlorek sodu, amoniak, mocznik, kwas mlekowy, kwas pirogronowy i aminokwasy.
Gruczoły apokrynowe to inaczej gruczoły zapachowe. To właśnie te struktury produkują wydzielinę, za której sprawą doświadczamy nieprzyjemnego zapachu potu. Dzieje się to wskutek jej zetknięcia z bakteriami, zasiedlającymi powierzchnię skóry. Gruczoły apokrynowe uchodzą do wnętrza mieszków włosowych. Dlatego też występują tylko w obszarach, gdzie skóra jest owłosiona. Największe zagęszczenie struktur apokrynowych znajduje się więc pod pachami, w okolicach krocza oraz pachwin. Wydzielina przez nie produkowana różni się od substancji wytwarzanej przez przydatki ekrynowe. Jest stosunkowo tłusta, ma gęstą konsystencję i bladożółty kolor.
Przeczytaj także jak pozbyć się nieprzyjemnego zapachu potu z ubrań.
Funkcjonowanie gruczołów apokrynowych związane jest występowaniem bodźców emocjonalnych takich jak np. strach, stres czy ból. Struktury te nie reagują w wyniku wzrostu temperatury ciała.
Intensywna praca gruczołów apokrynowych rozpoczyna się w okresie dojrzewania płciowego. Spowodowane jest to szeregiem intensywnych zmian zachodzących w stężeniu hormonów płciowych. Ten rodzaj gruczołów jest niezwykle istotny u zwierząt, gdyż wpływa na ich popęd i zachowania seksualne.
Budowa gruczołów potowych jest stosunkowo prosta. W ich skład wchodzą cewki wydzielnicze oraz przewody wyprowadzające wyprodukowany przez nie potna zewnątrz. Część wydzielnicza zlokalizowana jest w tzw. warstwie siateczkowatej znajdującej się w głębokich warstwach skóry właściwej. Przewody wyprowadzające uchodzą na zewnątrz naskórka, przechodząc przez wszystkie warstwy skóry w sposób prostopadły.
Część wydzielnicza zbudowana jest z dwóch rodzajów komórek: jasnych oraz ciemnych. Komórki jasne odpowiadają za produkcję wodnistej wydzieliny, przez co regulują skład elektrolitowy. Polega to na utrzymywaniu odpowiednich zawartości potasu, sodu, wapnia i chlorków w pocie. Komórki ciemne natomiast wydzielają do potu glikoproteiny. Są to białka związane z łańcuchem cukrowym.
Cała struktura gruczołów wyścielona jest komórkami mioepitelialnymi, które odpowiadają za kurczliwość. Dzięki temu możliwe jest przemieszczanie potu, który jest wyciskany przewodami na zewnątrz skóry.
Zarówno najpopularniejsze gruczoły potowe pod pachami, jak i inne w naszej skórze, odpowiadają m.in. za wspomnianą już termoregulację i usuwanie z organizmu części produktów przemiany materii, m.in. kwasu moczowego, mocznika czy amoniaku. Produkcja potu jest ściśle kontrolowana przez autonomiczny układ nerwowy, który działa niezależnie od naszej woli. Nadmierna aktywność gruczołów mogłaby doprowadzić do usunięcia z organizmu zbyt dużej ilości wody i elektrolitów.
W warunkach normalnych w ciągu doby gruczoły produkują od 500 do 750 ml potu. Im intensywniejszy wysiłek fizyczny, tym wydzieliny jest więcej. Np. w przypadku biegu maratońskiego organizm ludzki jest w stanie wyprodukować aż do 3 litrów potu na godzinę.
Gruczoły apokrynowe stymulowane są przez hormon stresu – adrenalinę. Dlatego też najwięcej wydzieliny produkują w sytuacjach, którym towarzyszy napięcie emocjonalne. Na pracę wszystkich gruczołów wpływa również produkowany w nadnerczach aldosteron. Jest to hormon biorący udział w regulacji gospodarki wodno-elektrolitowej. Dzięki niemu możliwe jest wchłanianie zwrotne jonów sodu z potu. Pozwala to zapobiec nadmiernej utracie tego pierwiastka.
Gruczoły potowe, podobnie jak inne struktury obecne w naszym organizmie, nie są wolne od możliwych chorób i zaburzeń w funkcjonowaniu. Mogą one powstawać na różnych podłożach. Do najczęstszych przyczyn chorób gruczołów potowych należą zaburzenia regulacji ze strony układu hormonalnego lub nerwowego.
Zdarzają się również nieprawidłowości w pracy samych gruczołów spowodowane stanami zapalnymi lub procesami nowotworowymi. Na zaburzenia funkcjonowania gruczołów potowych mogą wpływać również choroby ogólnoustrojowe.
Nadpotliwość nazywana jest również hiperhydrozą. Przypadłość ta charakteryzuje się nadmierną produkcją potu, która znacznie przekracza ilość potrzebną do utrzymania właściwej temperatury ciała. Nadmierne pocenie może dotyczyć określonych lokalizacji lub całego ciała.
Hiperhydroza występuje w dwóch odmianach. Może to być nadpotliwość pierwotna, której przyczyny nie zostały dotąd określone oraz nadpotliwość wtórna, pojawiająca się na gruncie innych schorzeń organizmu. Przypadłość ta może być skutkiem zaburzeń hormonalnych, nowotworów oraz chorób neurologicznych. Często występuje wraz z takimi chorobami jak cukrzyca, nadczynność tarczycy czy choroba Parkinsona.
Hiperhydroza pojawia się też w przypadku uszkodzenia autonomicznych włókien nerwowych, najczęściej wskutek urazu rdzenia kręgowego czy neuropatii.
Najpowszechniejszą formą hamowania nadmiernego pocenia jest stosowanie antyperspirantów, leków hamujących aktywność autonomicznego układu nerwowego, zasypek i specjalnych pudrów, mających za zadanie miejscowe osuszenie skóry. Tym samym należy pamiętać, że antyperspirant to nie to samo co dezodorant. Ważne jest też by wiedzieć jak używać antyperspirantu by ten przyniósł pożądane efekty.
Coraz popularniejsze i skuteczne jest również ostrzykiwanie nadpotliwegomiejsca toksyną botulinową (botoksem).
Skrajne przypadki nadpotliwości wymagają jednak przeprowadzania procedur chirurgicznych. Gruczoły potowe są wówczas niszczone lub usuwane. Stosuje się również przecinanie włókien nerwowych, które oplatają określone gruczoły.
Do mniej popularnych chorób związanych z gruczołami potowymi należą m.in. hipohydroza, czyli zmniejszona potliwość i przeciwieństwo nadpotliwości – schorzenie znacznie groźniejsze niż hiperhydroza.
Zaburzeniem gruczołów potowych są również występujące u niemowląt i dzieci niegroźne potówki, czyli drobne swędzące pęcherzyki. Do znacznie bardziej nieprzyjemnych dolegliwości należą ropnie mnogie pach, będące zapaleniem gruczołów apokrynowych wskutek zakażenia bakteryjnego. Leczenie polega na antybiotykoterapii lub ingerencji chirurgicznej.
